Energietekort in het lichaam: een genadeloze ziekte

Elke week worden er kinderen geboren met een energiestofwisselingsziekte. Een ongeneeslijke en slopende aandoening, waar op dit moment nog geen medicijn voor is. Onderzoek hiernaar is echter in volle gang en van levensbelang voor zowel kinderen als volwassenen met deze ziekte.

Bij de ernstige vormen overlijdt een deel van de kinderen al voor hun tiende levensjaar. Het verloop van de ziekte is echter onvoorspelbaar. Artsen kunnen bij de diagnose vaak niet met zekerheid zeggen hoe de ziekte zich zal ontwikkelen en hoe oud een patiënt zal worden.

Wat is een energiestofwisselingsziekte

De termen energiestofwisselingsziekten en mitochondriële ziekten beschrijven een groep aandoeningen waarbij de omzetting van voedingsstoffen naar energie verstoord is.

Mitochondriën: de energiefabrieken van ons lichaam

In elke cel van het lichaam bevinden zich mitochondriën. Deze worden ook wel de energiefabrieken van de cel genoemd, omdat ze energie halen uit suikers, vetten en eiwitten. Organen en spieren die veel energie nodig hebben, zoals de spieren, het hart en de hersenen, bevatten extra veel mitochondriën.

Bij een energiestofwisselingsziekte werken deze energiefabrieken niet goed, wat leidt tot ernstige tekorten aan energie. Hierdoor ontstaan diverse klachten die vaak ingrijpende gevolgen hebben.

Symptomen en impact

Energietekort heeft grote gevolgen voor het lichaam, maar de ziekte is vaak onzichtbaar van buitenaf. Patiënten lijken ogenschijnlijk gezond, terwijl er van binnen veel misgaat. De ernst en variatie in klachten verschilt per persoon en is afhankelijk van de onderliggende genetische fout.

Veelvoorkomende klachten

• Ernstige vermoeidheid
• Spierzwakte met problemen bij lopen, slikken en ademhalen
• Rolstoelafhankelijkheid
• Problemen met voeding door slikproblemen, vaak sondevoeding nodig
• Aantasting van de hersenen, wat kan leiden tot een geestelijke achterstand en epilepsie
• Hartproblemen

De klachten nemen meestal toe naarmate patiënten ouder worden. Hierdoor is het vaak lastig voor artsen om direct de juiste diagnose te stellen.

Diagnose en onderzoek

Mitochondriële ziekten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld en vastgesteld.

Hoe wordt de diagnose gesteld

Een arts kijkt naar een combinatie van

• Klinische klachten en symptomen
• Laboratoriumonderzoek, zoals biochemisch onderzoek van spier- en huidcellen
• DNA-onderzoek, waarbij zowel mitochondrieel DNA als kern-DNA wordt geanalyseerd

Niet bij alle patiënten is de exacte genetische oorzaak al gevonden. Nieuwe technieken, zoals exoom- en genoomanalyse, helpen bij het ontdekken van nieuwe DNA-mutaties en het sneller stellen van een diagnose.

Meer informatie over diagnostiek is te vinden op de website van het Radboud Centrum voor Mitochondriële Geneeskunde

Verschillende vormen van energiestofwisselingsziekten

Mitochondriële ziekten kunnen op drie manieren worden ingedeeld

1. Klinische indeling

Bekende ziektebeelden zijn

• Ziekte van Leigh
• MELAS-syndroom
• MERRF-syndroom
• Kearns-Sayre syndroom

2. Biochemische indeling

In laboratoria wordt onderzocht hoe goed de mitochondriën energie kunnen produceren. Hierbij wordt gekeken naar

• De pyruvaat-oxidatie, oftewel de omzetting van suiker naar energie
• De ATP-productiesnelheid, wat aangeeft hoe snel mitochondriën energie leveren
• De werking van specifieke enzymen en transporteiwitten

3. Moleculaire of DNA-indeling

Mitochondriële ziekten worden ook ingedeeld op basis van hun genetische oorzaak

• Defecten in het mitochondriële DNA, afgekort mtDNA
• Defecten in het kern-DNA, afgekort nDNA

Sommige DNA-fouten hebben ook een klinische naam gekregen, zoals het Leigh-syndroom. Er zijn inmiddels honderden genetische mutaties ontdekt die tot een mitochondriële ziekte kunnen leiden.

Beloop van de ziekte

Mitochondriële ziekten kunnen zich op elke leeftijd openbaren, van kort na de geboorte tot op volwassen leeftijd. Het ziekteverloop verschilt sterk per patiënt. Sommige vormen zijn zo ernstig dat kinderen jong overlijden, terwijl andere patiënten een milder beloop hebben en een betere levensverwachting.

Helaas kan dit vaak pas met de tijd worden vastgesteld.

Nog geen medicijn, maar hoopvol onderzoek

Op dit moment is er geen geneesmiddel dat energiestofwisselingsziekten kan stoppen of genezen. Omdat deze ziekten relatief zeldzaam zijn, heeft de farmaceutische industrie weinig interesse in de ontwikkeling van medicijnen.

Professor Jan Smeitink en zijn onderzoeksteam van Khondrion en Radboudumc accepteren dit niet. Zij hebben hun levenswerk gemaakt van de ontwikkeling van een medicijn om deze ziekte te stoppen.

Belangrijke stappen in medicijnonderzoek

• Eerste experimentele medicijn ontwikkeld Sonlicromanol
• Onderzoek bij patiënten in gang
• Nieuwe studies naar effectiviteit en veiligheid

Stichting Energy4All speelt hierin een cruciale rol door het onderzoek structureel financieel te ondersteunen. Dankzij deze steun is de ontwikkeling van het medicijn versneld en blijven onderzoekers werken aan een oplossing.

Onze missie is duidelijk

Energie voor iedereen. Een medicijn voor energiestofwisselingsziekten